Recensie: In Cold Blood
Zinloos geweld is van alle tijden; op 15 november 1959 reden de jonge schoffies Dick Hickock en Perry Smith naar Holcomb, Kansas, om aldaar de gerespecteerde boer Herb Clutter de duizenden dollars die hij in zijn kluis bewaarde afhandig te maken. De volgende ochtend werd Clutter door vrienden van het gezin levenloos in zijn kelder aangetroffen, de keel afgesneden en met een jachtgeweer geëxecuteerd. Ook zijn vrouw Bonnie en de kinderen Kenyon (15) en Nancy (16) waren van dichtbij doodgeschoten. En de kluis? Die bleek niet te bestaan; Hickock en Smith hadden de boerderij met slechts 43 dollar en een radiootje verlaten.
Schrijver en societydier Truman Capote las over de viervoudige moord in de krant en trok subiet naar Kansas, schrijfster en jeugdvriendin Nelle Harper Lee (To Kill a Mockingbird) aan zijn zijde. Wat slechts een reportage voor de New Yorker moest worden, groeide vervolgens uit tot In Cold Blood: A True Account of a Multiple Murder and Its Consequences (1966), een klassiek werk uit de moderne literatuur dat door velen gezien wordt als de eerste echte ‘non-fictieroman’. De roman werd naast Capotes grootste succes echter ook diens artistieke ondergang; de jarenlange research, met als morbide climax het bijwonen van de executies van de daders op 14 april 1965, maakte zo’n impact op hem dat hij nooit meer een roman zou voltooien.
Een krappe twee jaar na publicatie van de roman verscheen Richard Brooks’ verfilming van In Cold Blood. De film is een grimmig meesterwerk in zwart-wit dat – net als het boek – onder je huid kruipt en de tragische willekeur van het noodlot tastbaarder maakt dan de gemiddelde crime-documentaire dat doet. Door zich aan de structuur van het boek te houden druipt de film bovendien van de suspense; in de eerste akte zien we zowel de rit van Hickock en Smith richting Holcomb, als ook de dagelijkse gang van zaken in en rondom de rustieke River Valley Farm van de familie Clutter. De dreiging neemt met de minuut toe – je weet dat deze twee lijnen samen zullen komen. Je weet dat de auto van de moordenaars het erf zal bereiken. En je weet dat geen van de nietsvermoedende Clutters de volgende ochtend haalt. Maar de film stelt de gruwelen voor later uit; zodra Smith en Hickock hun bestemming bereiken neemt de film een tijdsprong. De moord wordt slechts ontdekt, niet getoond, en de vraag rijst: wat heeft zich hier in godsnaam afgespeeld?
Wat volgt is een klopjacht op de criminelen, waarbij vooral de On the Road-achtige zwerftocht van de daders interessant is. Dit komt, naast de prachtig weidse landschapsshots die moeiteloos in het recente Nebraska hadden gepast, vooral door de formidabele vertolking van de acteurs die hen vertegenwoordigen. Dick Hickock, de joviale, hormoongeleide kleptomaan, wordt gespeeld door Scott Wilson (Hershel uit The Walking Dead in jonger jaren). Perry Smith, getroubleerd cynicus met romantische inslag, wordt op broeierige wijze gestalte gegeven door Robert Blake, de acteur die o.a. speelde in de serie Berretta en die in 2001 in opspraak kwam omdat hij zijn vrouw zou hebben vermoord. Beide acteurs, en dan met name Blake, steken een gelaagdheid in hun spel die bij vlagen sympathie uitlokt. Als kijker besef je: deze jongens zijn geen natural born killers, ze zijn gevormd door hun jeugd en hun leefomstandigheden, een tragiek die vaag herinnert aan verschoppelingen zoals Marlon Brando en James Dean die eerder een gezicht gaven.
Na de onvermijdelijke arrestatie van het duo volgt het hoogtepunt van de film, als Perry Smith tijdens een autorit aan rechercheur Alvin Dewey vertelt wat er nu precies gebeurd is in die noodlottige novembernacht. Deze lange flashback, begeleid door niets dan wind die rond het huis huilt, is des te intenser doordat hij in het daadwerkelijke huis van de Clutters geschoten is – fictie en werkelijkheid liggen hier ijzingwekkend dicht bijeen. Neem daarbij het besef (bij zowel kijker als dader) dat de moord volkomen zinloos is en de rillingen lopen over je rug. Zoals Perry tegen Hickock zegt, na wanhopig een muntstuk van de grond te hebben geraapt: “We’re ridiculous. You tapping the walls for a safe that isn’t there. . . . And me, crawling around on the floor (…) to steal a kid’s silver dollar. Ridiculous!” Hier spreekt geen moordenaar, hier spreekt een existentieel verloren loser die verteerd wordt door frustratie en geldingsdrang. En in tegenstelling tot Hickock, die een soort ‘wij tegen hun’-attitude tegenover de Clutters handhaaft, koestert Smith geen enkele wrok jegens de soon to be-slachtoffers. Hij kent ze tenslotte niet eens, vindt gezinshoofd Herb zelfs een aardige kerel, “right up to the moment I cut his throat.” Maar hij moest zich nu eenmaal ergens op afreageren.
Het laatste deel van de film behandelt de periode die Hickock en Smith in de gevangenis doorbrengen, in afwachting van hun meermaals uitgestelde executie. De twee hebben meerdere gesprekken met een journalist, duidelijk officieus invaller voor de echte Capote (die veelvuldig contact had met de echte daders in de jaren voor hun dood, zij het voornamelijk per brief). De liberale mijmeringen over de doodstraf, gebezigd door deze reporter, hadden van mij niet zo gehoeven, aangezien de film hier wat menselijkheid opoffert ten behoeve van pamflettisme. Maar goed, ik snap ook wel dat het in de latere jaren ’60 moeilijk moet zijn geweest om een film zónder linkse standpunten te maken. Iedereen was immers tegen van alles in die tijd – zelden onterecht, overigens.
Gelukkig herwint de emotie zijn terrein als Smith in zijn cel een herinnering ophaalt aan zijn vader, met wie hij ooit een pension in Alaska bouwde – a hopeless dream. De regenstralen op het raam waarbij hij staat reflecteren op zijn gezicht als waren het tranen – een prachtige scène, waarvan de woorden droef naklinken als het valluik niet veel later onder Smiths voeten openklapt.
In Cold Blood is een meeslepende reconstructie van een reconstructie. Wie deze film gaat kijken doet er misschien ook goed aan om als companion pieces de fraaie films Capote en/of Infamous te kijken. Beide films focussen zich op de intensieve research die Truman Capote in Kansas verrichtte, maar verschillen duidelijk in sfeer en toon. Capote, waarvoor Philip Seymour Hoffman een Oscar verdiende, is sfeervoller geschoten en meer karakterstudie dan straight up biopic. Infamous, waarin de perfect gecaste Toby Jones de schrijver speelt, is grotendeels luchtiger van toon en richt zich tussendoor ook af en toe op het societyleven van Manhattan. Ik kan niet zo gauw zeggen welke film ik beter vind, maar het is sowieso leuk om te zien hoe ze allebei Capotes obsessie met de zaak nét iets anders benaderen – én tonen hoe hij zelf ook af en toe een literair loopje met de werkelijkheid nam. Maar dichterlijke vrijheden of niet, In Cold Blood blijft – als boek en zeker als film – een indringend verslag van een zinloze gruweldaad zoals die tegenwoordig ook gewoon het nieuws nog halen.